Η διαδρομή της Δέσποινας Χαριτωνίδη από τις παιδικές μνήμες στο Μάτι, τη Ρώμη και τη γλυπτική, ως την performance για τη φωτιά του 2018
Του Κώστα Ζοργιού
Αν γυρνούσε τον χρόνο πίσω, όχι πολύ μακριά μια και είναι 32 ετών, δύσκολα θα φανταζόταν ποιον δρόμο θα ακολουθούσε στο μέλλον και πολύ περισσότερο ότι θα είχε καταφέρει τόσα πολλά, τόσο γρήγορα.
Σε αντίθεση με πολλούς που διαπρέπουν εκεί όπου έχουν ξοδέψει χρόνο, η Δέσποινα δεν ήταν το παιδί με το αξιοθαύμαστο ταλέντο που το κοιτούσες κι έλεγες «μια μέρα θα γίνει γλύπτρια». Ήταν, βέβαια, το παιδί με την αστείρευτη φαντασία, την ενέργεια που δεν τελείωνε ποτέ, το πείσμα ότι τα χέρια της πιάνουν όσο χρειάζεται για να καταφέρει να ολοκληρώσει αυτό που ξεκίνησε.
Τρέξιμο, σκαρφάλωμα και… πατέντα
Ως κορίτσι που σεβόταν και αξιοποιούσε τη ζωή στην εξοχή του Ματιού, τα καλοκαίρια έτρεχε πάνω κάτω τα στενά γύρω από την Ποσειδώνος, σκαρφάλωνε τα δέντρα κι έχτιζε μια πολύ ανήσυχη και δημιουργική προσωπικότητα. Ως κορίτσι της πόλης, τους χειμώνες αξιοποιούσε κάθε ευκαιρία που της έδινε το επάγγελμα των γονιών της. Και μπορεί να μην ήταν στόχος ζωής να γίνει και η ίδια κατασκευάστρια κατοικιών, αλλά της φάνταζε αδύνατο να αγνοήσει τα ερεθίσματα και την πρόσβαση σε υλικά.
«Καθόμουν σε μια γωνιά όσο η αδελφή μου έφτιαχνε κοσμήματα κι έπαιζα με σωλήνες, τσιμέντο, δημιουργούσα μικρά γλυπτάκια από γύψο και μάθαινα να διορθώνω μόνη μου ό,τι χαλούσε…».
Το σημαντικότερο; Ήταν το κορίτσι που έψαχνε πάντα την πατέντα, σκάλιζε το μυαλό της για να βρει λύσεις. Κι όσο δούλευε η φαντασία της, τόσο προετοιμαζόταν για την… έκρηξη δημιουργίας που θα ακολουθούσε.
Έτσι ξεκίνησαν όλα
Θα αναρωτιέστε πώς έγινε το κλικ και η Δέσποινα άρχισε να βρίσκει τον δρόμο της. Η αλήθεια είναι ότι αν περνούσε Αρχιτεκτονική, που ήταν ένα από τα βασικά σενάρια στην… ατζέντα, ίσως να μην τον έβρισκε. Αν, δε, κρίνουμε από το χαμόγελό της όσο την έχουμε απέναντί μας και μας διηγείται την ιστορία της, καλύτερα που δεν το είχε καθόλου με το Σχέδιο…
«Όλα ξεκίνησαν στα 18 μου, όταν μπήκα Συντήρηση Αρχαιοτήτων και Έργων Τέχνης στο ΠΑΔΑ. Είχαμε μάθημα Αντίγραφο Γλυπτικής, όπου έπρεπε να ασχοληθείς με γλυπτά και να τα συντηρήσεις. Έλα, όμως, που ενώ μου άρεσε όλο το περιβάλλον στο οποίο βρισκόμουν, δεν ήθελα με τίποτα να κοπιάρω ή να αναπαλαιώνω. Ήθελα να δημιουργώ απ’ την αρχή… Και πάντα δούλευα βιαστικά, για να τελειώσω γρήγορα το αντίγραφο και να φτιάξω στον χρόνο που περίσσευε κάτι καινούργιο».
Αρκεί ένα κλικ για να βρεις τον δρόμο σου; Όχι πάντα. Κι η Δέσποινα ήταν από τις τυχερές, γιατί στο δικό της μονοπάτι βρέθηκε ο γνωστός γλύπτης, Βασίλης Βασίλης, ιδανικός ώστε αυτή να του ζητήσει και εκείνος να την προτρέψει. «Μπορώ να έρχομαι στο εργαστήριό σου και να βλέπω;». «Και βέβαια μπορείς…».
Από την performance No Body, που χάρισε στη Δέσποινα το βραβείο Young Talent της Ουτρέχτης«Ό,τι δρόμο πάρεις…»
Η Δέσποινα μόλις είχε βρει πώς θέλει να κυλήσει η ζωή της. Από «κορίτσι χωρίς κάποιο πολύ εμφανές ταλέντο», όπως η ίδια υποστηρίζει ότι ήταν, έχει ξεπεράσει στο σπριντ σχεδόν όλους τους 18άρηδες που ακόμη ψάχνονται τι θα τους άρεσε να κάνουν.
«Είναι η εποχή που μαθαίνω να δουλεύω, μελετάω γλύπτες, κάθομαι με τις ώρες στο εργαστήριο. Και ξαφνικά προκύπτει ένα ταξίδι στο Ναϊρόμπι με πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών και μου ανοίγει το πνεύμα.
Διδάσκω καλλιτεχνικά κι επειδή όπου δεν υπάρχουν πόροι, υπάρχει πολλή δημιουργικότητα, “χτίζω” πάρα πολλά σε μόλις τρεις μήνες. Γυρίζω στην Αθήνα, ανακοινώνω στον Βασίλη ότι “αυτό θέλω να κάνω, να δημιουργώ. Αλλά όχι στην Αθήνα” και μου δίνει την ώθηση που χρειαζόμουν. “Ό,τι δρόμο πάρεις, αυτός θα είναι ο σωστός”».
Το καλοκαίρι που είναι 20 ετών, η Δέσποινα πηγαίνει για διακοπές στη Ρώμη με… σχέδιο στο μυαλό της. Δίνει εξετάσεις για να μπει στη Σχολή Καλών Τεχνών «γιατί ήξερα ότι αν ρωτούσα πρώτα τους γονείς μου αν μπορώ να πάω, θα μου έλεγαν “όχι”. Σκοπός, λοιπόν, ήταν να τους ανακοινώσω ότι πέρασα και να μην τους αφήσω επιλογή, γιατί στη δική μου κοσμοθεωρία “είναι καλύτερα να ζητάς συγγνώμη, παρά να ζητάς άδεια”».
Ένα μεσημέρι Αυγούστου, η Δέσποινα ζητά συγγνώμη στους γονείς της, γιατί για τα επόμενα τρία χρόνια θα σπουδάζει Γλυπτική στην Ιταλία…
Performance και εξέλιξη
Από το 2011 ως το 2014 ζει στην πόλη του πολιτισμού, της τέχνης, των ερεθισμάτων και παίρνει τις βάσεις. Τις οποίες εξελίσσει από το 2014 και μετά στην Ουτρέχτη, μια πόλη πιο σύγχρονη τεχνολογικά που της επιτρέπει να έχει δικό της ατελιέ, να δουλεύει με πιο εφευρετικό τρόπο σκέψης. Είναι η στιγμή που αρχίζει να εκτίθεται στην performance…
«Ένα γλυπτό είναι στατικό. Η performance είναι αυτή η τέχνη που δίνει στα έργα καρδιοχτύπι. Τα ζωντανεύει, τους δίνει τη δυνατότητα να κάνουν πράξεις, να εκτελούν».
Είναι το σημείο που αρχίζει να εξελίσσεται. Κερδίζει ένα μεγάλο βραβείο στην αποφοίτησή της από την πόλη της Ουτρέχτης (Young Talent) για μια performance μέσω της οποίας αποδομεί τον χρυσό και φεύγει για Λειψία, όπου αρχίζει να κάνει εκθέσεις.
Επιστρέφει το 2018 και κάνει την πρώτη της έκθεση στην Ελλάδα (με τον Πάνο Προφήτη, στη Στοά 42), όπου πουλά και το παρθενικό της έργο και σιγά σιγά γίνεται γνωστή στον κύκλο των γλυπτών. Περνά μεγάλη περίοδο του covid σε Βερολίνο και Αμβούργο με υποτροφίες από το υπουργείο Πολιτισμού και το 2022 παρουσιάζει στη Βενετία, σε παράλληλο event της Biennale, μια δουλειά που κάνει θραύση!
«Η μέρα πριν τον δυτικό άνεμο»
Η Δέσποινα έχει πια κατακτήσει το πρώτο προσωπικό στοίχημα, να μπορεί να στέκεται στον εικαστικό χώρο, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, κι αρχίζει να μελετά τις σχέσεις και ιδιαίτερα τις σχέσεις εξουσίας, ανάμεσα στον άνθρωπο και τη φύση.
Τον περασμένο Μάρτιο κάνει στην Κύπρο την πρώτη ατομική της έκθεση που έχει μεγάλο συμβολισμό και ιδιαίτερη σημασία για την ίδια. Δεν είναι τυχαία αφιερωμένη στη φωτιά του Ματιού… Την ονομάζει «Η μέρα πριν τον δυτικό άνεμο» και παρουσιάζει ένα έργο για μια μεγάλη φυσική καταστροφή, αλλά και την καταστροφική φύση του ανθρώπου.
«Το βράδυ της φωτιάς έφτασα αργά στο Μάτι. Με πολλή αγωνία και τρόμο, αναζητούσα δικούς μου ανθρώπους. Την επομένη, περισυνέλλεξα διάφορα υλικά από τον δρόμο. Αυτά τα υλικά τα τοποθέτησα σε μια σύνθεση από φωτοευαίσθητα υφάσματα. Η έκθεση σε υπεριώδη ακτινοβολία για πάνω από πέντε δευτερόλεπτα προκαλεί εγκαύματα στα μάτια. Γι’ αυτό, ο κόσμος έμπαινε με προστατευτικά γυαλιά και εν γνώσει του ότι εκθέτει τον εαυτό του σε κίνδυνο.
Κάποιοι μάλιστα τρομοκρατήθηκαν και δεν μπήκαν καν. Σκοπός μου δεν ήταν να δείξω μόνο την τραγωδία που συνέβη, αλλά να υπάρχει και το εμπειρικό κομμάτι, η προσομοίωση του κινδύνου. Να μπαίνει ο θεατής σε μια κατάσταση απειλής και προστασίας».
Η έκθεση πέτυχε τον στόχο της κι αυτή ήταν ίσως η προσφορά της Δέσποινας στον τόπο που αγάπησε. Ο κόσμος δεν έμεινε μόνο στην τραγικότητα του γεγονότος, αλλά συζήτησε πολύ για το τι συνέβη στο Μάτι, είδε το γεγονός μέσα από διαφορετικές οπτικές.
Τον Ιούλιο, η Δέσποινα Χαριτωνίδη παρουσίασε στην Τήνο την πιο πρόσφατη performance της υπό τον τίτλο “Bodies floating into the land”, μαζί με τους Μιχάλη Καλκάνη και Δέσποινα Σανιδά Κρεζία, με τη στήριξη του υπουργείου Πολιτισμού και της Λυρικής Σκηνής.
Κι όλα αυτά ενώ εργάζεται στον πατέρα της, πηγαίνοντας μαζί του σε έργα που έχει αναλάβει και τσεκάροντας αν οι σωλήνες είναι στη θέση τους, αν ο γύψος είναι γερός και αν μπορεί η ίδια να ξαναφτιάξει κάτι που έχει χαλάσει…
