Ξεφεύγουμε από τη θεματολογία μας για να μιλήσουμε σήμερα για το graffiti. Οι απόψεις πολλές, όταν όλοι ξέρουμε πως η τέχνη του δρόμου περιλαμβάνει έργα με διαφορετικό αντίκτυπο για κάθε έναν από εμάς.
«Το graffiti είναι η φωνή μου, είναι ο τρόπος με τον οποίο ουρλιάζω για τις αηδίες. Τα χρησιμοποιώ για να καταγράφω την μαύρη πλευρά και μου επιτρέπει να τα βγάζω πέρα με την κατεστραμμένη ομορφιά του κόσμου», Stormie, Αυστραλία
«Νόμιμο, παράνομο, όπως τη βρίσκει κανείς, με ότι υλικά γουστάρει. Οι παρωπίδες είναι περιττές. Εκτιμώ όποιον έχει ένα spray, ένα sticker, stencil, marker, αφίσα στο χέρι του, αντί ένα TV control», Lue, Ελλάδα.
«Oταν είχαμε ξεκινήσει τη φάση το ’94 στην Αθήνα κανείς δεν γνώριζε ή καταλάβαινε τι ήταν graffiti. Θυμάμαι όταν μας έδεσαν για πρώτη φορά, μας ανάκριναν με τις ώρες για να καταλάβουν ότι δεν κρύβεται καμιά οργάνωση από πίσω μας. Γενικά με τον κόσμο το συζητούσαμε, υπήρχε προκατάληψη. Τώρα το graffiti είναι εμπορικό και πουλάει…», Wore, Ελλάδα.
«Το στοίχημα είναι να βάλεις την υπογραφή σου και αυτή να… ταξιδέψει με το τρένο κατά μήκος της πόλης.» Sake, Ελλάδα.
Τι είναι το graffiti;
Το graffiti είναι η ζωγραφική στους τοίχους. Είναι ένα ανερχόμενο νεανικό κίνημα μέσα στις τελευταίες δύο με τρεις δεκαετίες, όπου κάποιοι κοινωνιολόγοι το εντάσσουν στη υποκουλτούρα. Το grafitti είναι η τέχνη του δρόμου. Κάποιοι θεωρούν πως τα grafitti είναι μία αντίδραση στο κατεστημένο, στην ησυχία των κατοίκων της πόλης, στη μουντάδα των τοίχων. Ως αυθόρμητη εικαστική έκφραση εντάσσεται αυτόματα στο φαινόμενο της σύγχρονης λαϊκής κουλτούρας των μεγάλων πληθυσμιακών αστικών κέντρων. Στην αρχή το graffiti είχε συνδεθεί με το hip hop, κατάλοιπο από τα γκέτο και από τις δυτικές συνοικίες. Σήμερα όμως αυτό έχει αλλάξει. «Τώρα είναι στυλ, είναι η φάση και ο τρόπος που το υιοθετεί κάποιος. Είναι δημιούργημα.» δηλώνει γνωστός γκραφιτάς.
Πως φτάσαμε στο σημερινό graffiti;
Ο πρόγονος των graffiti εντοπίζεται στις προϊστορικές βραχογραφίες, όπου οι άνθρωποι των σπηλαίων απεικόνιζαν σκηνές κυνηγιού θεωρώντας ότι έτσι θα επενέβαιναν με ένα μαγικό τρόπο και θα είχαν καλύτερα αποτελέσματα. Στη σύγχρονη εποχή τα graffiti εμφανίζονται σε κρίσιμες πολιτικές περιόδους με τη μορφή συνθημάτων ή εικόνων που περνούσαν ένα συγκεκριμένο πολιτικό αντιστασιακό μήνυμα. Για παράδειγμα στην κατοχική Ελλάδα, στη μεταπολεμική περίοδο και ιδιαίτερα στη δικτατορική επταετία, το σύνθημα πήρε τη μορφή της αντίστασης. Η εποχή της μεταπολίτευσης σημαδεύτηκε από τα πολιτικά συνθήματα, το πιο σταθερό όμως και πολυεμφανιζόμενο σύνθημα ήταν και είναι εκείνο που εκφράζει την αναρχοαυτόνομη αντίληψη. Σήμερα ρατσιστικά, οικολογικά, αναρχικά συνθήματα, συνθήματα γηπέδου, θρησκευτικά, συνεχίζουν την παρουσία τους στους τοίχους των πόλεων.
Τα σχολικά κτίρια αποτέλεσαν τις ιδανικότερες και τις πιο προσιτές επιφάνειες για τη δημιουργία και παρουσίαση των έργων και η μίμηση από πολλούς νεαρούς δεν άργησε να έρθει. Όπως δεν άργησαν και οι αντιδράσεις των σχολικών διευθυντών, με απειλές για αποβολές και κατηγορίες για βανδαλισμούς. Σήμερα η φύλαξη των σχολείων αποτρέπει κάθε παρέμβαση, παρά μόνον αυτών που γίνονται -όχι αυθόρμητα- αλλά κατόπιν αιτήσεως, συνεννοήσεως και εγκρίσεως. Τα βαγόνια των ΗΣΑΠ και του ΟΣΕ δέχτηκαν και αυτά τις πρώτες πινελιές των writers και οι «επεμβάσεις» συνεχίζονται και σήμερα. Το μετρό «παίρνει σειρά», αποτελώντας το μεγαλύτερο δέλεαρ για τους παράνομους writers, οι οποίοι «βρίσκουν τον δρόμο ζωγραφίζοντας τις επιθυμίες τους». Τα έργα τους όμως σπάνια εμφανίζονται μπροστά στα μάτια των χιλιάδων επιβατών, αφού συνήθως τα βαγόνια αποσύρονται και καθαρίζονται άμεσα.
Στη Ελλάδα το γκράφιτι, σε αντίθεση με τα αστικά γκέτο των ΗΠΑ, δεν αποτελεί έκφραση του περιθωρίου. Μάλιστα, επειδή τα σπρέι είναι αρκετά ακριβά, θεωρείται ακριβό χόμπι και πολλοί από τους νεαρούς γκραφιτάδες ανήκουν πλέον στην αστική και μεγαλοαστική τάξη. Οι περισσότεροι είναι ηλικίας 12-30, βγαίνουν σε ομάδες όταν πέσει η νύχτα και στόχο έχουν να κάνουν την πόλη πιο φωτεινή και χαρούμενη. Το γκράφιτι στη Ελλάδα δεν έχει κάποια συγκεκριμένη ταυτότητα, αν και πολλές φορές συνδέεται με την αμφισβήτηση και την ανυπακοή, καθώς το λεγόμενο «bombing» γίνεται σε απαγορευμένες επιφάνειες. Όλες οι ομάδες γκράφιτι ξεκίνησαν με αφορμή το ελληνικό Hip Hop συγκρότημα TerrorXCrew.
Το πρώτο Wall Fame έγινε στη Ελλάδα το 1994. Αγαπημένες επιφάνειες, είναι οι εξωτερικοί τοίχοι κτιρίων αλλά και εγκαταλελειμμένα αυτοκίνητα, λεωφορεία, τρένα, ρολά καταστημάτων. Όπως σε κάθε ομάδα, έτσι και σε αυτή των γκραφιτάδων, υπάρχουν αξίες όπως είναι η φήμη, η καλλιτεχνική έκφραση αλλά και η δύναμη. Ιδιαίτερη βαρύτητα έχει το στυλ. Είναι η προσωπική φωνή που βγαίνει μέσα από το graffiti. Όσο πιο αυθεντικό είναι το στυλ τόσο πιο γνωστός και σεβαστός θα γίνει στο χώρο του ο γκραφιτάς. Η διάρκεια ζωής ενός γκράφιτι είναι από μία ημέρα έως πολλά χρόνια. «Το γκράφιτι μοιάζει λίγο-πολύ με τις δημιουργίες από άμμο. Ο καλλιτέχνης που εκθέτει το έργο του στη γκαλερί του δρόμου είναι προετοιμασμένος για τον εφήμερο χαρακτήρα της τέχνης του. Το αφήνεις στο έλεος της πόλης» λέει ο Wake.
Η μια όψη του νομίσματος…
Ποια είναι τα επιχειρήματα όμως αυτών που υποστηρίζουν το δικαίωμα των νέων στην έκφραση αυτή;
Συνήθως τα graffiti εμφανίζονται σ’ ένα υποβαθμισμένο αστικό τοπίο. Βιομηχανικές ζώνες, απρόσωπα και τυποποιημένα σχολεία, γειτονιές που κυριαρχεί το τσιμέντο, ζωντανεύουν, αποκτούν προσωπικότητα και χρώμα και εκπλήσσουν ευχάριστα τόσο τους μόνιμους κατοίκους όσο και τους περαστικούς. Επιπλέον, για τον κάτοικο της πόλης, που είναι επιβαρυμένος από τα προβλήματα του, απορροφημένος στις καταθλιπτικές του σκέψεις και κουρασμένος από τη ρουτίνα της καθημερινότητας, αποτελούν μια τονωτική ένεση γεμάτη χρώμα, τόλμη και ζωή. Εξάλλου οι νέοι αισθάνονται ότι δεν τους δίνεται η δυνατότητα να εκφραστούν και να ακουστούν. Ότι η κοινωνία που ζούνε είναι πλασμένη κυρίως για τους ενήλικες και ότι αυτοί είναι αποκλεισμένοι. Η μοναδική δυνατότητα έκφρασης που έχουν, όπως υποστηρίζουν, είναι τα graffiti, με τα οποία εκφράζονται, προκαλούν, προβληματίζουν και πολλές φορές σοκάρουν. Με λίγα λόγια κάνουν αισθητή την παρουσία τους. Γιατί είναι βάνδαλος ο νεαρός που ζωγραφίζει τους τοίχους και όχι η πολυεθνική εταιρεία με τις χιλιάδες διαφημίσεις της; Τα έργα του μεγάλου κεφαλαίου, τα κτίρια που στεγάζουν τα κεντρικά των πολυεθνικών, οι εκτρωματικές πλατείες, όλα αυτά αποτελούν κοσμήματα του δημόσιου χώρου, ενώ τα ταπεινά σχέδια ενός νεαρού είναι εγκληματικά και στερούν την ελευθερία των κατοίκων; Το graffiti δίνει το στίγμα της αντίστασης και της δημιουργίας: χρώματα και σχέδια, το διαφορετικό να ξεπροβάλλει εμπρός, χαλώντας την εικόνα μιας πόλης «καμουφλαρισμένα καθαρής», με «αμόλυντους χώρους» και με «αμόλυντη ηθική».
Τέλος, τα graffiti αποτελούν μια σύγχρονη μορφή τέχνης. Τα περισσότερα έχουν υπογραφή, το λεγόμενο «tag» ή αλλιώς σύμφωνα με τη νεανική αργκό «ταγκιά», η οποία δίνει το στίγμα του καλλιτέχνη. Συνήθως πρόκειται για καλλιτέχνες που αρνούνται να εμπορευματοποιηθεί η τέχνη τους, να ενταχθούν στα γνωστά «καλλιτεχνικά κυκλώματα» και προτιμούν να κινούνται στο περιθώριο της «επίσημης» τέχνης.
Ένα από τα πιο σημαντικά αξιοθέατα στο Βερολίνο είναι και η γνωστή «Εast side Gallery» όπου το 1990 με αφορμή την πτώση του Τείχους, 118 καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο συναντήθηκαν εκεί και στα απομεινάρια του τείχους φιλοτέχνησε ο καθένας το δικό του graffiti σφραγίζοντας έτσι το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
…και η άλλη όψη
Για ποιο λόγο τα graffiti έχουν φανατικούς εχθρούς;
Δεν είναι λίγες οι φορές που γινόμαστε μάρτυρες βάνδαλης κακοποίησης μνημείων, αρχαιολογικών χώρων ή ακόμη και ιδιωτικής περιουσίας καθώς μερικοί υποτιθέμενοι «καλλιτέχνες» βρίσκουν την ευκαιρία να βγάλουν τα απωθημένα τους, τη «μαγκιά» τους και την κακογουστιά τους καταστρέφοντας ό,τι δεν συμφωνεί με την υποβαθμισμένη αισθητική τους. Αυτό βέβαια οφείλεται στην έλλειψη παιδείας και καλλιτεχνικής αγωγής που δυστυχώς πλήττει μεγάλο μέρος της νεοελληνικής κοινωνίας.
Λίγη τροφή για σκέψη λοιπόν…
Το συγκεκριμένο κείμενο δεν προσπαθεί σε καμία περίπτωση, να εξιδανικεύσει την τέχνη του γκράφιτι, ωστόσο στις τελευταίες γραμμές του, μου γεννήθηκαν κάποιοι προβληματισμοί…
Ας σκεφτούμε όλοι μας με ποιο τρόπο θα ομορφύνουμε την πόλη μας και ας μην ψάχνουμε εξιλαστήρια θύματα. Τα graffiti δεν είναι η αιτία της κακοποίησης του αστικού τοπίου αλλά το αποτέλεσμα που προκύπτει από την υποβάθμιση της πόλης.
