Μπορεί οι πρωτεργάτες της θηριωδίας των ναζί να δικάστηκαν, όμως πολλοί μεμονωμένοι εκτελεστές δεν έχουν ταυτοποιηθεί και συγγενείς θυμάτων ψάχνουν απαντήσεις. Η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να δώσει κάποιες.
Ρεπορτάζ της Deutsche Welle αναφέρει πως ειδικοί στην τεχνητή νοημοσύνη αξιοποίησαν την ιστορική γνώση και ψηφιοποιημένα ντοκουμέντα, με αποτέλεσμα το AI να ταυτοποιήσει τον ναζί εκτελεστή που εμφανίζεται στη φωτογραφία που είναι γνωστή ως «Ο τελευταίος Εβραίος στη Βίνιτσα».
Η ταυτότητα του θύματος της συγκεκριμένης ιστορίας παραμένει έως σήμερα άγνωστη, όμως αυτή του εκτελεστή θεωρείται πλέον κατά 99% επιβεβαιωμένη, γράφει η DW. Πρόκειται για τον εγκληματία πολέμου Γιάκομπους Όνεν, όπως αναφέρει ο Γερμανός ιστορικός Γιούργκεν Ματέους.
Ο «τελευταίος Εβραίος» δεν ήταν τελικά στη Βίνιτσα
Η φωτογραφία είναι μία από τις πιο διάσημες εικόνες του Ολοκαυτώματος και είδε το φως της δημοσιότητας για πρώτη φορά το 1961, στο πλαίσιο της δίκης του ναζί εγκληματία Άντολφ Άιχμαν στο Ισραήλ.
Το πρακτορείο United Press International (UPI), που είχε κυκλοφορήσει τη φωτογραφία τότε, την είχε λάβει από τον Αλ Μος, επιζώντα του Ολοκαυτώματος. Ο Μος ανέφερε ότι την είχε λάβει στο Μόναχο το 1945, λίγο μετά την απελευθέρωσή του από τα αμερικανικά στρατεύματα, και την παρέδωσε στο UPI.
Το 2023, πάντως, ο καθηγητής Ματέους διαπίστωσε ότι η φωτογραφία δεν τραβήχτηκε στη Βίνιτσα, όπως θεωρούνταν έως τότε, αλλά στο Μπερντίτσιβ, μια άλλη ουκρανική πόλη, περίπου 150 χιλιόμετρα μακριά από το Κίεβο.
Η ανακάλυψη έγινε μάλλον συμπτωματικά. Πριν από λίγα χρόνια, το Μουσείο του Ολοκαυτώματος των ΗΠΑ έλαβε τα πολεμικά ημερολόγια του Αυστριακού στρατιώτη της Βέρμαχτ, Βάλτερ Ματέρνα, ο οποίος υπηρετούσε στο Μπερντίτσιβ το 1941. Στα ημερολόγια υπήρχε και εκεί η ίδια φωτογραφία – και μάλιστα σε πολύ καλύτερη ποιότητα. Στο πίσω μέρος αναγραφόταν: «Τέλη Ιουλίου 1941. Εκτέλεση Εβραίων από τα SS στο φρούριο του Μπερντίτσιβ. 28 Ιουλίου 1941».
Η ταυτοποίηση του ναζί εκτελεστή
Στα τέλη του 2023 ο Ματέους δημοσίευσε τα πορίσματα της έρευνάς του στο περιοδικό Holocaust and Genocide Studies.
Μετά την κυκλοφορία του περιοδικού, ο ιστορικός έλαβε πολλές πληροφορίες από αναγνώστες που ισχυρίζονταν πως αναγνώρισαν τον δράστη.
Ένας συνταξιούχος καθηγητής τού έγραψε ότι αυτή η «φρικτή εικόνα» στοίχειωνε την οικογένειά του επί δεκαετίες, «επειδή δείχνει ένα μέλος των SS που μοιάζει με τον θείο της γυναίκας μου, τον αδελφό της μητέρας της, ο οποίος βρισκόταν εκεί ως μέλος της Einsatzgruppe C την περίοδο εκείνη».
Αυτός ο «θείος» ήταν ο Γιάκομπους Όνεν, γεννηθείς το 1906 στο χωριό Τίχελβαρφ, κοντά στα σύνορα με την Ολλανδία. Σπούδασε γαλλικά, αγγλικά και αθλητισμό στο Γκέτινγκεν, με σκοπό να γίνει καθηγητής. Το 1931 εντάχθηκε στην SA, την παραστρατιωτική οργάνωση του ναζιστικού κόμματος, και έναν χρόνο αργότερα μεταφέρθηκε στα SS. Τον Ιούνιο του 1941 έγινε μέλος της Einsatzgruppe C, μίας μονάδας που διέπραξε μαζικές δολοφονίες εκατοντάδων χιλιάδων Εβραίων στην Ανατολική Ευρώπη.
Ο Όνεν σκοτώθηκε σε μάχη τον Αύγουστο του 1943. Και η αδελφή του είχε καταστρέψει μια συλλογή από επιστολές του, με αποτέλεσμα να μην μπορούν να διασταυρωθούν τα γεγονότα μέσα από τις δικές του μαρτυρίες.
Παρά τα εμπόδια, ειδικοί στην τεχνητή νοημοσύνη συνέβαλαν καθοριστικά στην ταυτοποίησή του.
Χρησιμοποιώντας λογισμικό αναγνώρισης προσώπου βασισμένο σε τεχνητή νοημοσύνη, κατόρθωσαν να ταυτοποιήσουν τον δολοφόνο με πολύ υψηλό βαθμό βεβαιότητας, χάρη κυρίως στον καθηγητή που αναγνώρισε τον συγγενή του και έστειλε φωτογραφίες του για σύγκριση.
«Όσο μεγαλύτερη είναι η διεπιστημονική συνεργασία – πράγμα όχι απολύτως αυτονόητο στις ανθρωπιστικές επιστήμες – τόσο το καλύτερο» τονίζει ο Ματέους, προσθέτοντας ότι στις συνεργατικές έρευνες γύρω από το Ολοκαύτωμα μπορούν να συμμετέχουν ιστορικοί τέχνης, ψυχολόγοι, πολιτικοί επιστήμονες, ειδικοί της τεχνητής νοημοσύνης και άλλοι.
