Γράφει η Δέσποινα Μ. Δαμιανού, Πρόεδρος του Συλλόγου Μακρηνών-Λιβισιανών Ν. Μάκρης
Όταν γεννήθηκε ο Μιχάλης Δελησάββας, το 1937, στη Νέα Μάκρη, οι Μακρηνοί ζούσαν ακόμη τα δύσκολα χρόνια της εγκατάστασης, ως πρόσφυγες στη νέα πατρίδα.
Ο πατέρας του, Παναγιώτης Δελησάββας, έφτασε εδώ με τις δύο αδελφές και τη μητέρα του, ανύπαντρος ακόμη και εγκαταστάθηκε στον κλήρο που πήραν οι Μακρηνοί στην Ξυλοκέριζα, σημερινή Νέα Μάκρη. Η μητέρα του ανήκε στην πολυπληθή οικογένεια Λοΐζου που είχε οδηγηθεί στο Χρισσό κοντά στην Ιτέα μαζί με άλλους Μακρηνούς. Λίγο αργότερα ήρθε στη Νέα Μάκρη και παντρεύτηκε τον Παναγιώτη Δελησάββα. Μια άξια γυναίκα που συντρόφεψε τον άντρα της σε όλη της τη ζωή, στα κτήματα και στο σπίτι.
Η οικογένεια του Παναγιώτη Δελησάββα απέκτησε τρία παιδιά, τη Σεβαστή (Τούλα) Ματαράγκα, τον Μιχάλη και τον Αντώνη Δελησάββα. Κι αυτοί με τη σειρά τους τα δικά τους παιδιά κι εγγόνια. Ο Παναγιώτης ανήκε σ’ εκείνους που αναγκάστηκαν να γίνουν αγρότες. Στη Μάκρη ήταν υποδηματοποιός, αλλά στη Νέα Μάκρη πόσους υποδηματοποιούς μπορούσε να θρέψει ο τόπος; Έτσι, έμαθε τις δουλειές του αγρότη κι αποδείχθηκε πολύ ικανός.
Στη συνέχεια, με τη γεωργία, ανέθρεψε την οικογένειά του. Τα παιδιά βοηθούσαν στις αγροτικές δουλειές και σε ό,τι χρειαζόταν. Έτσι ο Μιχάλης ήταν άνθρωπος όχι μόνο του γραφείου και της πένας, αλλά γνώριζε και από τα πρακτικά.
Μετά το Δημοτικό στη Νέα Μάκρη ο Μιχάλης παρακολούθησε μαθήματα στο Γυμνάσιο του Μαραθώνα. Κάθε μέρα 20 χλμ. διαδρομής, άλλοτε με τα πόδια, άλλοτε με ποδήλατο, σπανιότερα με κάποιο κάρο.
Διακρίθηκε ως μαθητής Γυμνασίου κι ο πατέρας του τον βοήθησε να προχωρήσει. Η ανώτατη εκπαίδευση ήταν ακόμη προνόμιο για λίγους, εκείνους που είχαν θέληση ή χρήματα για να συνεχίσουν. Εκείνος είχε θέληση.
Σκέφτομαι πόσο μεγάλη ανατροπή ήταν αυτή που βίωναν τον καιρό μετά την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα οι μικρασιάτες πρόσφυγες, οι οποίοι όσο βρίσκονταν στη Μικρά Ασία, έστελναν τα παιδιά τους να σπουδάσουν όχι μόνο στην Αθήνα, την Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη, αλλά και στη Γαλλία. Και τώρα, εδώ, στη μητέρα πατρίδα ήταν δύσκολη ακόμη και η μετάβαση από τη Νέα Μάκρη και τον Μαραθώνα στην Αθήνα και πολύ περισσότερο, βέβαια, η πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση. Όμως, ο Μιχάλης συνέχισε την παράδοση των Μακρηνο-Λιβισιανών προγόνων του όχι μόνο με τις σπουδές του, αλλά και με το κοινωνικό και κυρίως το πνευματικό του έργο.
Ο Μιχάλης Δελησάββας αποφοίτησε από την Ιατρική Αθηνών με ειδικότητα Παιδιάτρου και απέκτησε διδακτορικό τίτλο με άριστα. Απέσπασε, μάλιστα, και υποτροφία για το Πανεπιστήμιο της Μινεσότα, αλλά οι οικογενειακές υποχρεώσεις τον κράτησαν στην Ελλάδα. Υπηρέτησε στο Δημόσιο ως Παιδίατρος στα Νοσοκομεία της Θήβας και της Νταού Πεντέλης (στην τελευταία για περισσότερα χρόνια). Παράλληλα εργάστηκε και ιδιωτικά (επιτρεπόταν τότε) μέχρι την εφαρμογή του ΕΣΥ, οπότε περιορίστηκε στο Δημόσιο.
Πολλοί Μακρηνοί και Μαραθωνίτες θυμούνται τις ιατρικές συμβουλές του και τη φροντίδα για τα παιδιά τους. Αλλά ο Μιχάλης δεν ήταν μόνο γιατρός. Ήταν, κυρίως, ένα άτομο με κοινωνική ευαισθησία και παρουσία. Όπου πήγαινε δημιουργούσε θύλακες πολιτισμού. Στη Θήβα οι συνάδελφοί του θυμούνται ακόμη τον Παιδίατρο που τους έμαθε την Αρλέτα και στη Νταού Πεντέλης το θεατρικό που ετοίμασαν με τη βοήθειά του και ανέβασαν οι υπάλληλοι του νοσοκομείου, πράγματα που χαρακτήριζαν κάποιες εποχές όχι πολύ μακρινές που μας κάνουν να τα ακούμε σήμερα μελαγχολικά. Πώς να προτείνεις στους σημερινούς γιατρούς και νοσοκόμους με τα εξαντλητικά ωράρια να νοιαστούν και για το θέατρο;
Αν η δουλειά του απορρόφησε ένα μεγάλο μέρος της δραστηριότητάς του, ο πολιτισμός με την ευρεία του έννοια βρήκε στο πρόσωπο του Δελησάββα έναν θερμό υποστηρικτή. Μέλος της ιδρυτικής ομάδας του Επιμορφωτικού Συλλόγου που ιδρύθηκε στα χρόνια της μεταπολίτευσης, αρθρογράφος στη «Φωνή της Ν. Μάκρης», εφημερίδα του ομώνυμου Συλλόγου, ομιλητής σε εκδηλώσεις και κυρίως συγγραφέας. Από το 1987 ήταν Μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών και της Ελληνικής Εταιρείας Ιατρών Λογοτεχνών.
Το πλούσιο συγγραφικό έργο του Μιχάλη Δελησάββα χωρίζεται στο λογοτεχνικό και το ιστορικό – λαογραφικό. Η Μάκρη παλιά, και Νέα, ήταν ο σημαντικότερος χώρος έμπνευσής του με τους ανθρώπους, τις ασχολίες τους, τα έθιμα, τις παραδόσεις τους. Ακόμη και στο λογοτεχνικό του έργο αντλεί σε μεγάλο βαθμό την έμπνευσή του και γράφει για τη ζωή και τα δύσκολα χρόνια στη Ν. Μάκρη, σκιαγραφεί τύπους, παραθέτει καθημερινές ιστορίες και χαρακτήρες με βαθιά κοινωνική ματιά ενός ανθρώπου που βλέπει πίσω από τα γεγονότα, με κατανόηση και ελπίδα συχνά ματαιωμένη, τις ανθρώπινες χάρες και αδυναμίες.
Ένα μεγάλο κεφάλαιο της προσφοράς του Μιχάλη στον τόπο μας, είναι η συγγραφή των βιβλίων του, όπου παρουσιάζει την ιστορία της παλιάς και Νέας Μάκρης με υλικό από προφορικές μαρτυρίες και έντυπες πηγές, εφημερίδες κλπ. Χάρη σ’ αυτό το έργο του ο Μιχάλης Δελησάββας γίνεται η γέφυρα ανάμεσα στον Μιχαήλ Μουσαίο, την Καλλιόπη Μουσαίου-Μπουγιούκου, τον Νίκο Καραγεωγίου, τον Νίκο Ανδριώτη και άλλους νεότερους.
Ο ίδιος υπήρξε ένας υπεύθυνος καταγραφέας και συλλογέας του υλικού των συμπατριωτών του που αγωνιά για το χρόνο που περνάει επιφέροντας τη λήθη.
Γράφει στο βιβλίο του «Λαογραφικά Μάκρης και Λιβισιού Λυκίας Μικράς Ασίας»:
«Πολλές φορές δοκιμάσαμε την οδύνη… Ένας λαός που μιλούσε με παροιμίες, που καλωσόριζε και κατευόδωνε τους φίλους και τους ανθρώπους του που έπαιρναν το δρόμο της ξενιτιάς με προσφωνήσεις και δίστιχα, που εκφραζόταν με παραμύθια, διηγήσεις και παροιμίες έχασε τη συνέχειά του.
Ένας λαμπρός πολιτισμός αιώνων κόπηκε σαν τεντωμένο νήμα, έπεσε σαν δέντρο, ξεριζώθηκε και δεν ξαναρίζωσε. Αυτά τα αισθήματα ένιωσα μαζεύοντας αυτά τα σκόρπια αντικείμενα, σαν κτερίσματα, που αποτελούν τα κεφάλαια αυτής της συλλογής. Πολύ αργά έπραξα το κατά δύναμιν προτού όλα χαθούν.» (Λαογραφικά Μάκρης και Λιβισιού Λυκίας Μ. Ασίας, εκδ Δρόμων, Αθήνα 2002, β έκδοση, πρόλογος).
Απογοητευμένος από την μοιραία οπισθοχώρηση του λαϊκού πολιτισμού με το πέρασμα του χρόνου και τις νέες συνθήκες κατέβαλε κάθε προσπάθεια για να διασώσει αυτό το κομμάτι του πλούσιου ελληνικού πολιτισμού, που ήταν ο μικρασιατικός της Μάκρης και του Λιβισιού.
Ο Μιχάλης Δελησάββας έπραξε όχι μόνον το κατά δύναμιν αλλά πολύ περισσότερα για τον τόπο του και τους ανθρώπους του, όλους εμάς που θα τον θυμόμαστε με σεβασμό και αγάπη.
