του Στέλιου Πλακίτση
Ο κ. Στέλιος Πλακίτσης είναι ζωντανή ιστορία για τον Μαραθώνα. Με το πλούσιο φωτογραφικό αρχείο του, οι ιστορίες του μάς ταξιδεύουν στο παρελθόν.
Με τον εορτασμό της 28ης Οκτωβρίου 2019 έκλεισαν 79 χρόνια από τότε που οι Έλληνες οπλίτες αντιμετώπισαν τη φασιστική αυτοκρατορία του Μουσολίνι και του γειτονικού μας κράτους, ως άγριοι λύκοι, ως άλλοι Μαραθωνομάχοι που πριν από 2.500 χρόνια συνέτριψαν τους Πέρσες εδώ στον Μαραθώνα και έσωσαν την ανθρωπότητα.
28 Οκτωβρίου του 1940, ημέρα Δευτέρα και τα χαράματα κλιμάκιο διπλωματικής ομάδας της εδώ Ιταλικής Πρεσβείας, με επικεφαλής τον Πρέσβη Γκράτσι, επισκέπτεται την οικεία του Πρωθυπουργού, Ιωάννη Μεταξά και του δίδει τελεσίγραφο, στο οποίο του ζητούσε εντός τριών ωρών να παραδώσει αμαχητί τα πάτρια εδάφη. Αμέσως, ο Πρωθυπουργός τού απάντησε μονολεκτικά το Ιστορικό «ΟΧΙ» και συγκάλεσε σύσκεψη του Υπουργικού Συμβουλίου, αφού προηγουμένως ενημέρωσε τον Ανώτατο Άρχοντα, Βασιλέα των Ελλήνων, Γεώργιο Β’.
Για τον πόλεμο αυτόν και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο που ξεκινούσε πριν έναν χρόνο, από τον Οκτώβριο του 1940, έχουν ασχοληθεί Ιστορικοί, Ιστοριογράφοι και πολιτικοί αναλυτές, έχουν γραφτεί τόμοι και βιβλία γενικότερα, και ειδικότερα για τον ρόλο των Συμμαχιών και τη σημασία αυτής της άνανδρης επιδρομής που ξεκίνησε τον Δεκαπενταύγουστο, ημέρα της Κοιμήσεως της Παναγίας μας, στην Τήνο, που τα γαλανά νερά του Αιγαίου βάφτηκαν με αίμα…
Δε σεβάστηκαν την κορυφαία γιορτή της Ορθοδοξίας, της Χριστιανοσύνης, που κατά την περιφορά της αγίας και θαυματουργής εικόνας της Μεγαλόχαρης στον κατηφορικό δρόμο του νησιού, τορπίλισαν το καμάρι του τότε Βασιλικού Ναυτικού, το Αντιτορπιλικό «Έλλη». Ήταν η σπίθα της αιτίας και της αφορμής για αυτή την άνανδρη πρόκληση και πρόσκληση σε αυτόν τον πόλεμο.
Για όλα αυτά και τα άλλα, θα σας αφηγηθώ τα όσα θυμάμαι και έζησα από τις πρώτες ώρες αυτού του Ιστορικού πρωινού κι ας ήμουν τότε 4,5 χρονών… Τα σημάδια των αναμνήσεων παραμένουν ολοζώντανα, όσα χρόνια και να περάσουν και θα σας τα περιγράψω καρέ-καρέ.
Στο σπίτι μας κοιμόμουν στο ίδιο δωμάτιο με τον παππού μου, πατέρα της μάνας μου. Κάθε πρωί με ξυπνούσε και τον ακολουθούσα στην προγραμματισμένη του καθημερινότητα στον «μπαξέ» του και στη συνέχεια στο καφενείο που είχε ο πατέρας μου στην κεντρική πλατεία του Μαραθώνα (εκεί που σήμερα είναι η Τράπεζα Πειραιώς). Την προπολεμική περίοδο ο Μαραθώνας είναι ένα αρχοντοχώρι, ένα κεφαλοχώρι με πάνω από 2.500 κατοίκους με άφθονες γεωργικές παραγωγές, ένεκα των οποίων δημιουργείται και μεγάλη εμπορική και κοσμική κίνηση.
«Πάμε για πόλεμο»
Αυτό, όμως, το πρωινό δεν ακολούθησε ο παππούς μου την καθημερινότητα, διότι η «σειρήνα» που ήταν τοποθετημένη στην ταράτσα του σπιτιού του Κοινοτάρχη, Κωνσταντίνου Αν. Χρυσίνα, στην κεντρική πλατεία, χτύπησε με τον ήχο «πάμε για πόλεμο» κι ακόμη η ημέρα αυτή δεν είχε ξημερώσει.
Η πρώτη ενημέρωση και το πρώτο τηλεγράφημα που έφθασε στα χέρια τού Κοινοτάρχη και σήμανε συναγερμό, επιδόθηκε από τον τηλεγραφητή του χωριού, Μιλτιάδη Ανδρεάδη.
Η σειρήνα ξύπνησε όλους τους κατοίκους και μέσα στα χαράματα οι δρόμοι γέμισαν από κόσμο που συγκεντρώθηκε στην κεντρική πλατεία. Με το πρώτο φως της ημέρας οι μακάριοι Ιερείς του χωριού μας, Παπαθόδωρος Μαυρόπουλος και Παπαγιώργης Δημητρακόπουλος, σήμαναν τις καμπάνες χαρμόσυνα και αργότερα λυπητερά, έτσι ώστε όλος ο πληθυσμός του χωριού, γυναικόπαιδα και άνδρες, να είναι εκεί με δύναμη, γέλιο και αισιοδοξία.
Εκεί βρέθηκα κι εγώ, σε μια παράξενη και ασυνήθιστη συγκέντρωση, με τα άλλα παιδιά του χωριού μας, χωρίς να γνωρίζουμε το μέλλον αυτής της βάρβαρης δεκαετίας που «ξημέρωνε»…
Με τη μεγάλη πείνα του 1941, με την κατοχή δύο κρατών στα πάτρια εδάφη από Ιταλούς και Γερμανούς, με τρεις πολέμους και εχθροπραξίες, αλλά και με τον Εμφύλιο Σπαραγμό των Ελλήνων του 1944 και του 1946. Με το Δεκεμβριανό κίνημα της Αθήνας του 1944, αλλά και τον Συμμοριτοπόλεμο, όπως μας τον έλεγαν τότε, που ξεκίνησε στις 30 Μαρτίου του 1946 και έληξε την 29η Αυγούστου του 1949.
Τα λεωφορεία
Η άφιξη 5-6 λεωφορείων στην κεντρική πλατεία του χωριού μας από την Αθήνα ξεχώρισε τα αθώα πρόσωπά μας στην παιδική αλάνα και μας προκάλεσε ιδιαίτερη περιέργεια. Έκαναν τον γύρο της πλατείας και κατέληξαν μπροστά από τα καφενεία. Ήταν χρώματος καφέ προς μπεζ και έγραφαν στην οροφή τού παρμπρίζ «Αμπελόκηποι – Πατήσια». Στον χώρο της πλατείας, εκεί που κάποτε ήταν το εικονοστάσιο του Αγ. Ιωάννη, έχει στηθεί συνεργείο της Κοινοτικής Αρχής από τις πρώτες πρωινές ώρες, όπου οι άνδρες προς στράτευση παραλάμβαναν τα φύλλα στράτευσης από τον Κοινοτάρχη.
Κληρωτοί και έφεδροι «δέκα ηλικιών», γεννηθέντες κατά τα έτη 1910 μέχρι 1919, όλοι με το χαμόγελο στα χείλη και με μια ξεχωριστή αισιοδοξία. Από αυτό εμπνεύστηκε ο στιχουργός Μίμης Τραϊφόρος κι έγραψε τους στίχους του τραγουδιού, που ερμήνευε η «τραγουδίστρια της νίκης», Σοφία Βέμπο, το οποίο ακούγεται διαχρονικά κατά την επέτειο αυτού του Ιστορικού Εορτασμού, τόσο στα ΜΜΕ όσο και στις παρελάσεις. «Με το χαμόγελο στα χείλη, πάν’ οι φαντάροι μας μπροστά, Και γίνανε οι Ιταλοί ρεζίλι, γιατ’ η καρδιά τους δε βαστά», όπως και το τραγούδι «Παιδιά, της Ελλάδος παιδιά, που σκληρά πολεμάτε».
Το χωνί
Η ώρα είναι περίπου 11 προς το μεσημέρι. Σε αυτά τα λεωφορεία που έφθασαν, μαζί ήταν και ένας αξιωματικός, ο οποίος κατευθύνθηκε στο σημείο της πλατείας όπου ήταν στημένα γραφεία, προκειμένου οι στρατεύσιμοι να παραλαμβάνουν τα σημειώματά τους προς κατάταξη.
Η πολυκοσμία, οι φωνές, τα κλάματα, τα γέλια, δημιουργούσαν είδος πανικού και στο κάλεσμα του αξιωματικού να δώσει οδηγίες προς τους στρατεύσιμους δεν ακουγόταν η φωνή του. Τότε, οι Βαγγέλης Μπασταρδής και Δημήτρης Καψουράκης, που ήταν σερβιτόροι στο καφενείο του πατέρα μου, πήραν το χωνί του Γραμμόφωνου και το έκαναν «ντουντούκα», έτσι ώστε οι ενδιαφερόμενοι στρατεύσιμοι να μπορούν να ακούν τις οδηγίες του αξιωματικού, εν μέσω νευρικής ησυχίας.
Αυτή η πρωτοβουλία τους γενικεύθηκε κατά τα χρόνια της Κατοχής κι ακόμη από τα Δεκεμβριανά Γεγονότα της Αθήνας και το χωνί του γραμμόφωνου έγινε μέσο επικοινωνίας και ανακοινώσεων.
Η τελευταία εντολή είναι οι στρατεύσιμοι να επιβιβασθούν στα λεωφορεία προς αναχώρηση, διότι δεν περισσεύει ούτε ένα λεπτό στο πλαίσιο της Γενικής Επιστράτευσης. Ήδη στα Γιάννενα η 8η Μεραρχία βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση υπό τον Μέραρχο Υποστράτηγο Κατσιμήτρο, τον Υποδιοικητή Ταξίαρχο Βασ. Βράχνο (είχα την τύχη να τον γνωρίζω) και το απόσπασμα της Πίνδου υπό τον Κωνσταντίνο Δαβάκη, που έβαψε με το αίμα του το Ιστορικό αυτό Έπος.
Το πρώτο λεωφορείο «κόρναρε», οι ψυχραιμότεροι και ενθουσιασμένοι νέοι μπήκαν από τους πρώτους επιβάτες και ακολούθησαν και οι υπόλοιποι. Η φάλαγγα των λεωφορείων είναι έτοιμη να αναχωρήσει, οι μανάδες και οι σύζυγοι γυναίκες έξω από τα παράθυρα φιλούν τα χέρια των παιδιών και των ανδρών τους. Ένα παραλήρημα συγκίνησης και ενθουσιασμού. Το πρώτο λεωφορείο με αναμμένες τις μηχανές κορνάρει και λύνει το χειρόφρενο, το ακολουθεί το δεύτερο, το τρίτο και η φάλαγγα των 5-6 λεωφορείων αναχωρεί.
Στη Λεωφόρο Μαραθώνος, εντός του χωριού, το συγκεντρωμένο πλήθος πετάει λουλούδια Δημητριάτικα χρυσάνθεμα πάνω στα λεωφορεία, με την ευχή του Αγ. Δημητρίου, που γιόρταζε πριν δύο ημέρες, τα παλικάρια να γυρίσουν και πάλι πίσω νικητές και σώοι. Η φάλαγγα χάθηκε στην πορεία προς Αθήνα με τερματικό σταθμό της Λαρίσης, όπου εκεί βρισκόταν το Κέντρο Διερχομένων.
Στον Μαραθώνα, οι μακαριστοί Ιερείς χτυπούν την καμπάνα για να προσευχηθούν οι πιστοί κάτοικοι του Μαραθώνα στον Αγ. Ιωάννη, να παρακολουθήσουν τη λειτουργία που θα γινόταν, με την ευχή η Παναγία της Ελλάδος να σώσει την πατρίδα μας. Θα επισημάνω με όλη μου τη θύμηση ότι ο Ναός ήταν κατάμεστος, τόσο εντός όσο και εκτός, με γονατιστούς τους πιστούς, άνδρες μεσήλικες, γυναίκες και παιδιά να ψέλνουμε όλοι σε απόλυτη κατάνυξη «Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια».
Ένα χωριό στημένο στο ραδιόφωνο
Μετά το πέρας της ευχαριστήριας λειτουργίας, με κλάματα και προσευχές περιμέναμε με αγωνία να μάθουμε κάποιο ευχάριστο νέο για την πορεία αυτού του πολέμου από το ραδιόφωνο, το μοναδικό σε όλο το χωριό που είχε ο αείμνηστος πατέρας μου, που ήταν θύμα κι αυτός της Κατοχικής περιόδου. Περιμέναμε να ακούσουμε το Δελτίο Ειδήσεων στις 8:15 μ.μ. από το νεοσύστατο Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας, που είχε λειτουργήσει για πρώτη φορά στις 25 Μαρτίου του 1938, και τη φωνή τού τότε σπίκερ Κωνσταντίνου Σταυρόπουλου, την οποία και ακούμε διαχρονικά μέχρι σήμερα από το ραδιόφωνο στις επετειακές γιορτές.
Το «βελάδισμα» των προβάτων, το χτύπημα κουδουνιών-τροκανίων, η φλογέρα των τσοπάνων, ήταν το προάγγελμα των ειδήσεων του Βραδινού Δελτίου. Η πλατεία ήταν κατάμεστη από το σύνολο των κατοίκων του χωριού, «δεν έπεφτε βελόνα» όπως λένε, και με το άκουσμα της φλογέρας δεν ακούγεται κιχ. Οι ανάσες των ανθρώπων έχουν σταματήσει και η πρώτη είδηση ότι «τα Ελληνικά Στρατεύματα παρελαύνουν ήδη προς το Φυλάκιο της “Κακαβιάς” και ακολουθούν χιλιάδες στρατεύσιμοι απ’ όλη την Ελλάδα με οποιοδήποτε μέσο στεριάς και θάλασσας».
Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα οδικά μέσα είναι ελάχιστα και καλύπτονται από τα επιταγμένα αυτοκίνητα ιδιωτών, τα πολεμικά υλικά, οπλισμός, πολεμοφόδια υστερούν για τον Ελληνικό Στρατό σε σχέση με αυτά που διαθέτει η ιταλική αυτοκρατορία. Ακόμη, ο ρουχισμός του Έλληνα οπλίτη ήταν απελπιστικός, ιδιαίτερα για τα πόδια. Αυτός που είχε εμπνευστεί αυτή την εμφάνιση για τον Έλληνα Στρατιώτη έπρεπε να τουφεκισθεί στα τρία βήματα…
Η στολή του οπλίτη αποτελείτο από ένα σακάκι χρώματος χακί, το ύφασμα ήταν ευτελούς αξίας, το παντελόνι έφθανε μέχρι τα γόνατα και από εκεί και κάτω οι γάμπες των ποδιών ήταν τυλιγμένες με «γκέτες», δηλαδή ρολό υφάσματος όπως οι φάσκες των νεογέννητων παιδιών, όπως τα έδεναν τα χρόνια τα παλιά. Κατά την πεζοπορία, οι «γκέτες» έφευγαν από τα πόδια των οπλιτών… Ο χειμώνας ‘40-41 ήταν βαρύς και τα ντεκόρ των φωτογραφιών που υπάρχουν από εκείνη την εποχή δείχνουν χιόνι. Οι «γκέτες» δημιουργούσαν «κυκλοφορικό» πρόβλημα στους οπλίτες λόγω του κρύου και του χιονιού, με αποτέλεσμα να παθαίνουν «κρυοπαγήματα» και πολλές φορές και ακρωτηριασμό ενός ή και των δύο άκρων.
Τότε δημιουργήθηκε Νοσοκομείο Τραυματιών του Στρατού στους Αμπελόκηπους, στο τέρμα της λεωφόρου Αλεξάνδρας, εκεί στο «Άλσος της μιας νύχτας» όπως το ονόμαζαν, όπου οι τραυματίες είχαν διαχρονική θεραπεία. Τα ξένα στρατεύματα της κατοχής, των Ιταλών και των Γερμανών, το σεβάστηκαν το Νοσοκομείο, το οποίο ήταν «πρόδρομος» του ΚΑΤ (Κέντρο Αποκατάστασης Τραυματιών), που ιδρύθηκε αργότερα ένεκα του Συμμοριτοπόλεμου εκεί που μέχρι σήμερα λειτουργεί, με πρωτεύοντα βοήθεια την ορθοπαιδική.
Προέλαση
Τα Ελληνικά Στρατεύματα παρελαύνουν και εμποδίζουν τους «Κοκορόφτερους» και Αλπινιστές των Επίλεκτων Σωμάτων τής «Τζούλιας» και των «Κενταύρων». «Μπαίνουν» στα αλβανικά εδάφη και γίνονται κυρίαρχοι, αφού καταλαμβάνουν την Κορυτσά, τους Αγ. Σαράντα, το Αργυρόκαστρο, το Τεπελένι.
Κάθε βράδυ η πλατεία του χωριού είναι κατάμεστη από όλο τον πληθυσμό και, όταν ο σπίκερ Κωνσταντίνος Σταυρόπουλος ή ο Τζων Βεϊνόγλου αναφωνούν στις ειδήσεις ότι αυτές οι πόλεις γίνονται ελληνικές, θυμάμαι ακόμη τις επευφημίες του κόσμου από χειροκροτήματα, κλάματα και ζητωκραυγές. Ο πόλεμος αυτός τελείωσε άδοξα με την οπισθοχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων, που άντεξαν μέσα στο καταχείμωνο και επί πέντε μήνες πάλεψαν στήθος-στήθος. Οι μεγάλες δυνάμεις Ιταλίας και Γερμανίας κατέλαβαν τη χώρα μας επί τριάμισι χρόνια με τα γνωστά από την Ιστορία αποτελέσματα.
Οι στρατεύσιμοι του Μαραθώνα που αναφέρθηκα στο εισαγωγικό επετειακό γραφτό μου, γύρισαν σώοι εκτός ενός Μαραθωνίτη οπλίτη που κατά την οπισθοχώρηση εφονεύθη. Ο Γεώργιος Κων. Κάλος άφησε γυναίκα και τρία παιδιά ορφανά.
Ο θάνατος του πατέρα μου
Πρέπει να σημειώσω ότι κατά τη δεύτερη σειρά εφεδρείας στρατεύθηκε και ο πατέρας μου που ήταν 35 χρονών. Είχε υπηρετήσει στο τότε Βασιλικό Ναυτικό με ειδικότητα «αρμενιστή» στο Θωρηκτό «Αβέρωφ». Στη νεότερη επιστράτευση παρουσιάστηκε στο Σώμα Υλικού Πολέμου (ΣΥΠ), ετοιμάζοντας τροφοδοσία, πολεμοφόδια και οπλισμό για το Μέτωπο κατά τη διάρκεια της Κατοχής και ενώ απαγορευόταν η κυκλοφορία πεζών και οχημάτων (κάρων) μετά τη δύση του ήλιου, συνελήφθη από τα Κατοχικά Στρατεύματα, βασανίστηκε, ταλαιπωρήθηκε, όπου απεβίωσε από σοβαρή καρδιοπάθεια στις 25 Φεβρουαρίου του 1942, λόγω ελλείψεων νοσοκομειακής και φαρμακευτικής περίθαλψης, αφού τότε ήταν η περίοδος της Κατοχής, της Μεγάλης Πείνας του χειμώνα 1941-42.
Στη συνέχεια, ο Μαραθώνας υποδουλώθηκε από Στρατεύματα της Κατοχής, πρώτα των Ιταλών και κατόπιν των Γερμανών. Τους Ιταλούς δεν τους ενδιέφερε ο πόλεμος, αλλά η καλή ζωή, το καλό κρασί, το ποδόσφαιρο και οι γιορτές. Ήρθαν εδώ σαν παραθεριστές-τουρίστες.
Θυμάμαι όλη την περίοδο της Κατοχής. Ο Γερμανικός Στρατός ήταν απόλυτος, γεμάτος κακία και μίσος. Όταν τους κοιτούσες παράξενα μπορούσαν να βγάλουν το περίστροφο και να σε σκοτώσουν. Θα μπορούσα να γράφω και να γράφω αναμνήσεις και θύμησες από αυτά τα τριάμισι χρόνια της υποδούλωσης, σελίδες και σελίδες, περιστατικά, γεγονότα και αξιόποινες πράξεις μέσα από τα αθώα μου παιδικά μάτια. Έχω απαθανατίσει στιγμές και στιγμιότυπα, εικόνες και παραστάσεις, γεγονότα και πράξεις. Θυμάμαι τα ονόματα των Ιταλών που μας είχαν περιβάλει με στοργή, που μας φίλευαν γλυκίσματα και φαγητά.
Ο Πιπίνος, ο Τζίνος, ο Σύλβιος, ο Έκτωρ, ο Τζιοβάνι, αλλά και τα βλοσυρά βλέμματα του Ότο, του Χελμόνκ και του Αυστριακού Φραντς, καθώς και του αδικοχαμένου, επίσης Αυστριακού, Μπίλυ. Με τον οποίο κάθε μέρα παίζαμε «δίτερμα» στην πλατεία του «Γιάγκου», όντας οδηγός του βυτιοφόρου αυτοκινήτου που μετέφερε νερό κάθε μέρα από τη βρύση του Γιάγκου στις εγκαταστάσεις των Γερμανών στην Αγ. Μαρίνα, εκεί που σήμερα είναι το θέρετρο των αξιωματικών του Ναυτικού. Είχε στρατευθεί με βία από τα στρατεύματα του Χίτλερ και άφησε την τελευταία του πνοή το σούρουπο της 20ης Μαΐου του 1944 από ενέδρα των ανδρών της ΕΛΑΣ, εδώ στο Κάτω Σούλι, στην περιοχή της «Αύρας».
Υ.Γ.: Απόσπασμα από την αφήγηση του Στέλιου Γ. Πλακίτση στη γιορτή του Δήμου Μαραθώνα, που πραγματοποιήθηκε στις 27 Οκτωβρίου 2019, στο Κέντρο Προβολής Μαραθώνιου Δρόμου (Μουσείο), με τη συμμετοχή της Αδελφότητας Ηπειρωτών, επ’ ευκαιρίας της 79ης Επετείου του Εορτασμού του «ΟΧΙ».
