του Στέλιου Πλακίτση

Ο κ. Στέλιος Πλακίτσης είναι ζωντανή ιστορία για τον Μαραθώνα. Με το πλούσιο φωτογραφικό αρχείο του, οι ιστορίες του μάς ταξιδεύουν στο παρελθόν.


Η χρυσή εποχή της ανάπτυξης με τη θεμελίωση του Εργοστασίου παραγωγής πορσελάνης

Πολλοί Νεομακρινοί, όταν επισκέπτονται κάθε Πέμπτη τη λαϊκή αγορά της πόλης, θα αναρωτιούνται «μα τι είναι αυτό το φουγάρο με το μονόγραμμα Χ.Τ. και τα εγκαταλελειμμένα κτίρια με τις περίεργες στέγες;»

Μάθετε, λοιπόν, ότι αυτά που βλέπετε είναι απομεινάρια μιας άλλης εποχής, μετά την καταστροφική περίοδο της δεκαετίας του 1940.

Με την ανατολή του Ήλιου στη νέα δεκαετία (1950), ξεκινάει μια περίοδος ανασυγκρότησης, προόδου και έργων για τη δοκιμασμένη πατρίδα μας, που πέρασε τα δεινά κι άφησε πίσω υλικές καταστροφές και προπάντων θύματα. Οι εκλογές του 1950 έφεραν τρικομματική κυβέρνηση από Πλαστήρα, Βενιζέλο και Παπανδρέου. Η θητεία της κράτησε μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1951, όταν διενεργήθηκαν και πάλι εκλογές με την -για πρώτη φορά- κάθοδο στην πολιτική του αρχιστράτηγου Αλέξανδρου Παπάγου.

Τον Απρίλιο του 1951 συστήνεται η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού (ΔΕΗ) με απώτερο σκοπό να ηλεκτροδοτήσει όλη την Ελλάδα, αρχής γενομένης από τον νομό Αττικοβοιωτίας (σ.σ. τότε οι δύο νομοί ήταν ενωμένοι).

Η χρυσή εποχή της ανάπτυξης με τη θεμελίωση του Εργοστασίου παραγωγής πορσελάνης στη Νέα Μάκρη

Προγραμματίζονται διάφορα έργα και ετοιμάζεται ηλεκτροφόρο πανελλαδικό οδικό δίκτυο. Έτσι, στο πλαίσιο αυτής της προετοιμασίας δημιουργείται στη Νέα Μάκρη, από τον επιχειρηματία Χαρίτωνα Τριανταφυλλόπουλο, Εργοστάσιο Πορσελάνης για κάθε είδος πορσελάνη, πυρίμαχα, είδη από βακελίτη και ηλεκτρικά μονωτικά στρώματα (μονωτήρες). Η Αττική, την εποχή εκείνη, ήταν ελεύθερη στη δημιουργία βιομηχανιών και βιοτεχνιών.

Η επιλογή της Νέας Μάκρης και οι αντιστάσεις

Ο Τριανταφυλλόπουλος επιλέγει τη Νέα Μάκρη, αυτό το μικρό προσφυγικό χωριουδάκι της Ανατολικής Αττικής, για την ίδρυση του Εργοστασίου. Αγοράζει εντός του οικισμού από Νεομακρινούς ακτήμονες καλλιεργητές της εποχής εκείνης, έκταση περίπου 50 στρεμμάτων, χωρίς να ολοκληρώσει την επιθυμία του να βγει στον χωματόδρομο που οδηγεί στην περιοχή της Ραπεντώσας (σημερινή περιοχή της Ανατολής), αφού οι ιδιοκτήτες της βόρειας μεριάς «αντιστάθηκαν» στις προσκλήσεις και προκλήσεις του επιχειρηματία. Κάποιοι από τους τότε ιδιοκτήτες ήταν ο Θύμιος, ο «Μελισσάς», ο Χατζηγαβριήλ. Επίσης, από την πλευρά της Λεωφόρου Μαραθώνος δεν πουλήθηκε η ιδιοκτησία του Χατζόπουλου του «Κουλουριώτη» που βρίσκεται ακόμη στα χέρια των κληρονόμων του.

Την άνοιξη του 1952 «έπεσε» ο θεμέλιος λίθος και με γρήγορες διαδικασίες και ρυθμούς άρχισε η ανέγερση αυτού του εργοστασίου, το οποίο ξεκίνησε να λειτουργεί το φθινόπωρο του 1953 και επανδρώθηκε με εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό από τα νησιά της Σίφνου, της Κίμωλου και της Σέριφου, καθώς και από τον Μαραθώνα, το Γραμματικό και φυσικά από Νεομακρινούς, που ήταν και προτιμητέοι. Τόσο άνδρες, όσο και γυναίκες.

Η ανάπτυξη της περιοχής

Η Νέα Μάκρη την εποχή εκείνη γνωρίζει άνθιση επαγγελματική, κοινωνική και εμπορική. Ιδρύονται νέα καταστήματα εστίασης, εμπορίου, ειδών ρουχισμού, αλλά και ηλεκτρικών ειδών, αφού ο επιχειρηματίας, δια του εργοστασίου του, ηλεκτροδότησε και το μικρό χωριό -τόσο τα σπίτια, όσο και τα καταστήματα- της Νέας Μάκρης.

Πρέπει να σημειώσω ότι ο επιχειρηματίας, Χαρίτων Τριανταφυλλόπουλος, δεν ήταν τυχαίος, ούτε άγνωστος στα «πολιτικά σαλόνια» της τότε εποχής αφού είχε κουμπαριά με τον «Γέρο της Δημοκρατίας», όπως τον αποκαλούσαν, Γεώργιο Παπανδρέου.

Κάπως έτσι εξηγείται, λοιπόν, το γεγονός ότι ταυτόχρονα με την ίδρυση της τότε ΔΕΗ χρονολογικά, ο επιχειρηματίας υπέβαλε αίτημα στο Υπουργείο Βιομηχανίας για την ίδρυση του Εργοστασίου Πορσελάνης για μονωτήρες…

Στην Πλατεία Κάνιγγος συστεγάζονταν δύο ξεχωριστά Υπουργεία, αυτό της Βιομηχανίας που αδειοδότησε το Εργοστάσιο, και αυτό του Εμπορίου. Υπουργός Βιομηχανίας της πρώτης κυβέρνησης ήταν ο Γεώργιος Νόβας (γνωστός κατά τα Ιουλιανά γεγονότα του 1965 ως «Γαργάλατας») και Εμπορίου ο Σάββας Παπαπολίτης. Ο δεύτερος ήταν συντοπίτης από τις χαμένες πατρίδες της Μάκρης και του Λιβισίου -ο οποίος διατηρούσε στενές και θερμές σχέσεις με τους συμπολίτες του- και ένθερμος υποστηρικτής της δημιουργίας αυτού του εργοστασίου για την ανάπτυξη του μικρού χωριού της Νέας Μάκρης, για το καλό των συμπολιτών του και του χωριού του, όπως και έγινε.

Η χρυσή εποχή της ανάπτυξης με τη θεμελίωση του Εργοστασίου παραγωγής πορσελάνης στη Νέα Μάκρη

Η Νέα Μάκρη της εποχής, οι μικροπωλητές και οι «Δοσατζήδες»

Με την έναρξη και λειτουργία του Εργοστασίου η Νέα Μάκρη βιώνει μια ασυνήθιστη κίνηση. Έρχονται ειδικοί τεχνίτες από παντού. Όσοι Νεομακρινοί έκαναν αίτηση για να εργαστούν εκεί ήταν προτιμητέοι. Μαραθωνίτες, Γραμματικιώτες, άνδρες και γυναίκες, ήταν στον πίνακα των εργαζομένων. Οι επαγγελματίες της Νέας Μάκρης ανασκουμπώνονται. Γνωρίζουν αλλόκοτη κίνηση οι ταβέρνες, τα εστιατόρια, τα μπακάλικα, τα μανάβικα, τα κρεοπωλεία, εμπορικά καταστήματα ρουχισμού. Ο οικιστικός ιστός της Νέας Μάκρης γεμίζει από φωνές μικροπωλητών και «Δοσατζήδων».

Της «Γαλλίδας» το ρεστοράν «Ανοιχτό μεσημέρι-βράδυ», όπως έγραφε η ταμπέλα έξω από το κατάστημα, με ένα πλούσιο μενού μαγειρευτών φαγητών και με κρασί που κουβαλούσε από τον Μαραθώνα ο σύζυγός της, Δημήτρης Κριμάνδαλης. Το «φουγάρο» του οινομαγειρείου «Αράπης» δίνει μια ευχάριστη οσμή στη γραφική πλατεία του χωριού, καθώς ήταν πλάι στο παραδοσιακό καφενείο του Βασίλη Κόλλια, εκεί που σήμερα βρίσκεται το Πολιτιστικό Κέντρο «Βασίλης Ρώτας» στην πλατεία της Νέας Μάκρης, το οποίο οφείλει την ύπαρξή του στη σπουδαία δωρεά του αείμνηστου Βασιλείου Κόλλια.

Στην άλλη γωνιά η χασαποταβέρνα του άλλου Κριμάνδαλη που είχε ψησταριά επάνω στον χωματόδρομο και μοσχομύριζε το κοκορέτσι, το σπληνάντερο, οι μποξάδες και τα παϊδάκια.
Τα καφενεία κάνουν «χρυσές δουλειές». Το παραδοσιακό καφενείο του Βασίλη Κόλλια, με την ιδιαίτερη αρχιτεκτονική του, από την ίδρυσή του είναι πόλος έλξης για τους «παρεπιδημούντες» και τους ντόπιους πελάτες, ενώ το απέναντι καφενείο του Λάζαρου Πασβάγκα επιμένει να αποτελεί «στέκι» αποκλειστικά για Νεομακρινούς. Μπροστά από τον αύλειο χώρου του Δημοτικού Σχολείου, οι αδελφοί Κούρτη έχουν τοποθετήσει την κινητή τους «καντίνα» με τη μικρή καπνοδόχο, πουλώντας ζεστούς ξηρούς καρπούς, ενώ ο κύριος Νίκος Καραγεωργίου (κύριος από σεβασμό, λόγω ηλικίας) μαθαίνει σκάκι στους νέους του χωριού και τους διηγείται ιστορίες από τις χαμένες πατρίδες, πουλώντας συνάμα και γλυκές μικρασιάτικες λιχουδιές (Σάμαλι, μπακλαβά, κανταΐφι, ραβανί). Δίπλα ακριβώς το μοναδικό καπνοπωλείο της κυρίας Χρυσούλας.

Επί της Λεωφόρου Μαραθώνος η ταβέρνα του Παναγιώτη Κουφουλούκα μαγειρεύει σπέσιαλ φαγητά. Εκεί στεγάζεται και το κρεοπωλείο του Παύλου Παλτήρη. Πιο δίπλα ο επιχειρηματίας Μήτσος Δημητριάδης ενοικιάζει τον χώρο από τους αδελφούς Κεπέση και δημιουργεί Πρατήριο Υγρών Καυσίμων με τα χρώματα της πρωτοεμφανιζόμενης πετρελαϊκής αγγλικής εταιρείας BP, ενώ παράλληλα επεκτείνει τη δραστηριότητά του σε πρατήριο πάγου, μπίρας και αναψυκτικών. Έτσι σπάει το μονοπώλιο του Χατζάρα στην Αγία Παρασκευή και γίνεται αυτός διανομέας της μπίρας «ΦΙΞ», του μονοπωλιακού τότε είδους, ενώ παράλληλα τροφοδοτεί όλη την περιοχή της Μάκρης και του Μαραθώνα με τα αναψυκτικά «Παρθενών» και τη γερμανική κόκα κόλα μάρκας «Sinalco».

Το αποκορύφωμα της δραστηριότητάς του είναι η διανομή πάγου σε όλη την περιοχή, ένα δυσεύρετο είδος ειδικά κατά τους θερινούς μήνες, όπως και γάλα «ΑΣΤΥ». Όλα αυτά τα είδη σε μια ανερχόμενη επιχείρηση τότε, στην αρχή της δεκαετίας του ’50. Τοποθέτησε μια ξύλινη κατασκευή όπου εκεί γίνεται ένα πρότυπο αναψυκτήριο με «μπίρα ποτήρι», εκλεκτούς μεζέδες που γνωρίζει μια ξεχωριστή κίνηση και διευθύνεται από τη γυναίκα του, Ουρανία. Ο χώρος αυτός ήταν εκεί που βρίσκεται σήμερα το «Μπλε Αστέρι» (Blue Star) του Κωστάκη Κεπέση.

Η μεγάλη κίνηση συνεχίζεται με την μπιραρία του Βαγγέλη Βαμβακά, ένα ξεχωριστό κομμάτι με αύλειο χώρο από πλατύφυλλες μουριές. Ο μακαρίτης ο Βαγγέλης ήταν από τα Βούρλα της Σμύρνης, ένας σπουδαίος επαγγελματίας, καλοσυνάτος και πολύ κοινωνικός, γι’ αυτό και το κατάστημά του ήταν πάντα «γεμάτο» από πελάτες και για πολλά χρόνια αποτελούσε και το Σταθμαρχείο των λεωφορείων του ΚΤΕΛ.

Στο διπλανό μέρος ανοίγει ο Αντωνάκης Λουίζος το δεύτερο κατά σειρά πρατήριο βενζίνης με τα χρώματα της αμερικανικής εταιρείας «Mobil Gas», που διατηρήθηκε για πολλά χρόνια στην υπηρεσία των αυτοκινητιστών ΔΧ και ΙΧ και διερχομένων. Το τρίτο πρατήριο υγρών καυσίμων στην αναπτυσσόμενη Νέα Μάκρη το δημιουργεί ο Βασίλης Εμμεής, εκεί που σήμερα είναι το ψαράδικο του Κελέση. Τότε η ανάπτυξη «τρέχει με χίλια». Οργασμός από την κίνηση ανθρώπων και αυτοκινήτων.

Εκεί, πλάι στο βενζινάδικο του Εμμεή, ο Βασίλης Κουλούκουσας ανοίγει καινούργια ταβέρνα. Πιο πέρα είναι η ταβέρνα του Χαρδαλούμπα με εξαιρετικό ψάρι από τα Στύρα Ευβοίας, η οποία συνορεύει με την αυλή της ταβέρνας του Σουλαντώνη.

Εργαζόμενοι στο Εργοστάσιο Πορσελάνης στη Νέα Μάκρη

Ο Τσιτσάνης, η Μπέλλου και οι ουρές για το βδομαδιάτικο

Όταν έρχεται το ρεύμα στο χωριό το 1953, σε όλα αυτά τα καταστήματα άκουγες λαϊκές επιτυχίες κάθε βράδυ από τα πικάπ, όπου τραγουδούσαν ο Τσιτσάνης με τη Σωτηρία Μπέλλου, ο Παπαϊωάννου με τη Ρένα Ντάλια και ο Μητσάκης με την Άννα Χρυσάφη.
Και όταν ο Τριανταφυλλόπουλος έδινε κάθε Σάββατο το «βδομαδιάτικο», σχηματιζόντουσαν ουρές στα μπακάλικα των Δαμιανών και του Εμμεή, που βρισκόντουσαν στη σημερινή κάθοδο (Νικολάου Πλαστήρα), στα μανάβικα, στα χασάπικα, αλλά και στα εμπορικά.
Ήταν την εποχή εκείνη «φιλί» ανάπτυξης στη δοκιμασμένη για δεύτερη φορά περιοχή από τα πέτρινα χρόνια της κατοχής και του εμφύλιου σπαραγμού, ύστερα από τον ξεριζωμό και τη φυγή του 1922. Από τότε και μετά ήταν η αφετηρία της ανάπτυξης για τον μικρό προσφυγικό οικισμό.

Το 1953 το Εργοστάσιο «σήκωσε διακόπτη» και η Νέα Μάκρη φωτίστηκε. Πανηγυρικά τα εγκαίνια, παρουσία του τότε Υπουργού Βιομηχανίας Αριστείδη Πρωτοπαπαδάκη της Κυβέρνησης Παπάγου, του Προέδρου της Κοινότητας Νέας Μάκρης, Αναστάσιου Ιορ. Λουίζου και του ηγετικού στελέχους της ΕΠΕΚ και Νεομακρινού, Σάββα Παπαπολίτη.
Ο Αναστάσιος Λουίζος εκλέχθηκε Πρόεδρος το 1951 στη δεύτερη κατά σειρά εκλογική αναμέτρηση από την ίδρυση της Κοινότητας Νέας Μάκρης. Ήταν το 1932 όταν πραγματοποιήθηκαν για πρώτη φορά εκλογές. Από το 1932 μέχρι το 1951 πέρασαν πολλοί Κοινοτάρχες, διορισμένοι κατά τα χρόνια της Δικτατορίας Μεταξά, της κατοχής και του Συμμοριτοπόλεμου, όπως τον έλεγαν τότε.

Τον Απρίλιο του 1951, ο Αναστάσιος Ιορ. Λουίζος εκλέγεται ο πρώτος μεταπολεμικός Πρόεδρος για τη Νέα Μάκρη και τον δοκιμασμένο λαό από την εποχή του ξεριζωμού και διαγράφει στον ορίζοντα μια δεκαετία ανάπτυξης. Οι άνθρωποι βρίσκουν το χαμόγελό τους ύστερα από τόσες περιπέτειες που πέρασαν από τη στιγμή που έχασαν τα υπάρχοντα και τα αγαπημένα τους πρόσωπα. Ο Θεός, όμως, δεν άφησε κανέναν να χαθεί.

Η προσπάθεια αναβίωσης του κτηρίου

Κλείνοντας, θεωρώ χρέος να σημειώσω ότι ο τέως Δήμαρχος, Ιορδάνης Λουίζος, κατά τη διάρκεια της θητείας του έκανε προσπάθεια να αναβιώσει αυτό το κτίριο, με δραστηριότητα πολλαπλής χρήσης. Γι’ αυτό τον λόγο, τον Δεκέμβριο του 2008 οργάνωσε Ημερίδα με σκοπό την αποκατάσταση του βιομηχανικού αυτού χώρου με ποικίλες δραστηριότητες. Στην προσπάθεια της τότε Δημοτικής Αρχής ήρθε αρωγός και η τότε Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση με Νομάρχη τον Λεωνίδα Κουρή. Η γραφειοκρατία και τα «γρανάζια» της κρατικής μηχανής δε βοήθησαν το όραμα του Ιορδάνη Λουίζου να γίνει πραγματικότητα και το βιομηχανικό κτίριο να μετατραπεί σε πάρκο, στολίζοντας τη νεότερη Νέα Μάκρη.

Προηγούμενο άρθροΜάτι: Φωτίστηκε το «Δέντρο της Αγάπης και της Ελπίδας»
Επόμενο άρθροΑσπασία Βοτσίδη: Ένα παραμύθι που ξεκίνησε… από σπόντα